Yaşlılara yönelik hak ihlalleri artıyor
Senex: Yaşlanma Çalışmaları Derneği’nin, 2021 yılından beri yaşlılara yönelik gerçekleştirilen şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılıkları raporlayarak kamuoyuna sunduğu çalışmaların sonuncusu yayınlandı. 2025’in ilk dört ayında yaşlılara yönelik 743 hak ihlali tespit edildi
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK), “İstatistiklerle Yaşlılar, 2024” araştırmasının sonuçlarına göre 65 yaş ve üzeri nüfus, 2019'da 7 milyon 550 bin 727 kişi iken, son beş yıl içinde yüzde 20,7 artarak 2024 yılında 9 milyon 112 bin 298 kişiye çıktı. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı 2019'da yüzde 9,1 iken, 2024'te yüzde 10,6 oldu. Yaşlı nüfusun yüzde 44,6'sı erkek, yüzde 55,4'ü ise kadınlardan oluşuyor. Nüfus projeksiyonlarına göre, mevcut demografik yapının devam edeceği varsayımıyla yaşlı nüfus oranının 2030'da yüzde 13,5, 2040'ta yüzde 17,9, 2060'ta yüzde 27,0, 2080'de yüzde 33,4 ve 2100 yılında ise yüzde 33,6'ya ulaşacağı belirtiliyor. Birleşmiş Milletler’in dünya nüfusu tahminlerine göre, 2024 yılı itibarıyla dünya nüfusunun 8 milyar 161 milyon 972 bin 573 kişi, yaşlı nüfusun ise 833 milyon 480 bin 764 kişi olduğu öngörülüyor. Bu tahminlere göre, dünya nüfusunun yüzde 10,2'si yaşlı nüfustan oluşuyor. Türkiye, 194 ülke arasında 75. sırada yer alıyor.
65 yaş üstü nüfus artarken, yaşlı bağımlılık oranı da artmaya devam ediyor. Çalışma çağındaki 100 kişiye düşen yaşlı sayısını gösteren yaşlı bağımlılık oranı, 2019'da yüzde 13,4 iken 2024'te yüzde 15,5'e yükseldi. Projeksiyonlara göre, bu oran 2030’da yüzde 19,5, 2040’ta yüzde 26,5, 2060’ta yüzde 45,5, 2080’de yüzde 61,9 ve 2100’de yüzde 61,6 olacak.
ŞİDDET, İSTİSMAR, AYRIMCILIK…
Senex: Yaşlanma Çalışmaları Derneği’nin, 2021 yılından beri yaşlılara yönelik gerçekleştirilen şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılıkları raporlayarak kamuoyuna sunduğu çalışmaların sonuncusu geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Senex İzleme, medyada bulunan haberleri günlük olarak tarayarak yaşlılara yönelik şiddet, istismar, ihmal ve ayrımcılık vakalarını tespit ediyor. Tespit edilen vakaları hak ihlaline göre sınıflandırarak veri tabanına işliyor. Bu vakaları raporlaştırarak her ay düzenli olarak kamuoyuyla paylaşıyor.
Senex İzleme araştırmasına göre aylık ortalama 175 hak ihlali yaşanıyor ve bunların yarısı ölümle sonuçlanıyor. Bu araştırmalar, yaşlılara karşı yapılan bu tutuma karşı farkındalık oluşturmayı ve tedbir sağlamayı amaçlıyor.
HAK İHLALLERİ ARTIYOR
Türkiye’de 2025 Senex izleme raporunun ilk döneminde 743 hak ihlali vakası tespit edildi. Hak ihlali vakalarının yarısından fazlası ölümle sonuçlandı. Senex, 2021 yılından itibaren başlattığı çalışmalarında en yüksek vaka sayısının 2025 yılının ilk dönemi olduğunu tespit etti. Senex’in bu 2025 ilk dönem raporuna göre yapılan ihlallerin yüzde 35’i kadınlara, yüzde 57’si erkeklere ve yüzde 7’si yaşlı çiftlere yapıldı. Hak ihlaline uğrayanlar genellikle 65 yaş üstü gruplar. Özellikle 75 yaş üstü en çok mağduriyet yaşayan grup oldu.
Türkiye’de 2025 yılının birinci döneminde yapılan çalışmalarda yaşlılar en çok trafik kazalarıyla karşılaştı (177 vaka). Özellikle yaya geçitlerinde sürücü dikkatsizliği sebebiyle gerçekleşen kazalar dikkat çekiyor. Şüpheli ölümler 144 vakayla ikinci sırada yer alıyor. Üçüncü sırada ise genellikle yalnız yaşayan yaşlıların karşılaştıkları yangın vakaları dikkat çekiyor (95 vaka). İhmal sonucu olan düşme ve kayıp vakaları listede sırasıyla ilk beş hak ihlali arasında yerini alıyor.
Ardından dolandırıcılık (37), iş kazası (26), ihmal (21), fiziksel şiddet (17), cinayet (17), ekonomik şiddet (16), intihar (15), hayvan saldırısı (15) ve karbonmonoksit zehirlenmesi (13) geliyor. Geri kalan hak ihlalleri ise diğer kategorisi altında toplandı. Bunlar; cinsel saldırı, hırsızlık, gasp, zehirlenme, taciz ve silahlı saldırıdan oluşuyor. Bu hak ihlallerinin yüzde 56’sının ölümle sonuçlandığı gözlemlendi.
Uluslararası sözleşmeler incelendiğinde Türkiye’de yaşlıların en fazla yaşam hakkı ve can güvenliği hakkının ihlal edildiği görülüyor. Güvenlik, şiddet ve suçtan korunma hak ihlali ikinci sırada yer alıyor. Bununla birlikte, 45 vakada bakım hakkı, 44 vakada barınma hakkı, 34 vakada çevre güvenliği hakkı, 11 vakada temiz havaya, gıdaya, suya ve hijyene erişim hakkı, 4 vakada iş sağlığı ve güvenliği hakkı, 2 vakada sağlık hakkı, 1’er vakada ise adalete erişim hakkı, sosyal hizmetlere erişme hakkı, sosyal yaşama katılım hakkı ihlal edildi.
YILIN İLK DÖNEMİNDE 743 HAK İHLALİ
Raporun değerlendirme kısmında şu ifadelere yer veriliyor:
“Senex İzleme araştırmasıyla 2025 yılı birinci döneminde Türkiye genelinde yaşlılara yönelik şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılığı içeren 743 hak ihlali tespit ettik. Geçtiğimiz yıllarla kıyasladığımızda hak ihlalleri sonucunda can kayıplarının artması oldukça dikkat çekici. Şüpheli ölümler yaygınlaşma eğiliminde. 2025 yılının Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarından oluşan birinci döneminde tespit ettiğimiz 144 şüpheli ölümde 41 yaşlı kadın, 103 yaşlı erkeğin yaşam hakkının ihlal edildiğini tespit ettik. Bir başka dikkat çekici hak ihlali ise hem yaşlı kadınlar hem yaşlı erkekler arasında yüksekten düşme, yangın, trafik kazası, kayıp gibi doğal olmayan nedenlerle gerçekleşen ölümlerin yaygın biçimde devam ediyor olması. 2025 yılı birinci döneminde 191 yaşlı insanın bu nedenlerle yaşamını yitirdiğini tespit ettik. Ayrıca 17 cinayet vakasında yaşlıların can güvenliği hakları da ihlal edilmiştir. Cinayet vakalarında 6 yaşlı kadın ve 9 yaşlı erkek ve 2 yaşlı çift birinci derece yakınları tarafından öldürüldüler.”
YOKSULLUK BÜYÜK ETKEN
Raporun değerlendirme kısmında yangınların da yaşam hakkını tehdit eden önemli olaylar arasında yer aldığı ifade edilirken şu bilgilere yer verildi: “Özellikle kırsal yerleşim yerlerinde yaşayan yoksul kadınlar yangınlar sonucunda yaşamlarını yitiriyorlar. Geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi 2025 yılı Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarından oluşan birinci döneminde de tüm şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılık vakalarında en fazla etkilenen kesimin tamamının yoksul yaşlılardan oluşması oldukça çarpıcı. Nitekim yoksul yaşlılar hak ihlali sonucunda daha fazla yaşamlarını yitiriyorlar. Yoksul yaşlıların, bilhassa dul ve engelli yaşlı kadınların karşılaştıkları şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılık vakalarının tamamı yapısal faktörler nedeniyle ortaya çıkıyor.”
“ÖNLENMESİ MÜMKÜN”
Yaşanan kayıpların büyük bir kısmının alınacak tedbirler sonucu önlenmesi mümkün. Peki nasıl? Raporda şu öneriler sıralandı: “Yaşlı dostu çevre ve hizmetlerin sunumuyla yüksekten düşme, çarpma, yangın, iş kazası ve benzeri vakaların önlenebileceği görülüyor. Ayrıca şiddet ve ihmali engellemek için yetkili kurumların denetimlerini artırması şart. Yargı mensuplarının ve kolluk güçlerinin etkin soruşturma yürütmesi için yaş ayrımcılığı konusunda donanımlı olmaları gerekiyor. Zira şüpheli ölümlerin genelinde ‘yaşlıydı, zaten yaşamını yitirecekti’ ön yargısı nedeniyle etkin soruşturma ve takip yapılmadığı yönünde bildirimler alıyoruz. Birkaç kişinin iyi niyetiyle ya da bir kurumun dikkatiyle yaşlılara yönelik hak ihlallerinin engellenmesi mümkün değil. Yasal düzenlemelere ihtiyaç duyduğumuz kadar, yasaların etkin uygulanması da gerekiyor.”