Dönüşüm kimler için yapıldı?
İBB’ye bağlı İstanbul Planlama Ajansı’nın araştırmasına göre son 20 yılda TOKİ tarafından İstanbul’da 98 bin 846 konut üretildi. İstanbul nüfusunun yalnızca yüzde 2’si TOKİ projelerinden faydalanırken, üst ve orta sınıf için hazırlanan konutlar tamamlanan projelerin yüzde 80’ini oluşturdu
Türkiye genelinde depreme hazırlık başta olmak üzere kentsel dönüşüm, kira fiyatları ve barınma odaklı tartışmalar da devam ediyor. İBB’ye bağlı İstanbul Planlama Ajansı da son raporunda konut sorunun gündeminde yer alan TOKİ’nin konut politikalarını inceledi. Araştırma kapsamında dönüşüme ve konut üretimine yönelik TOKİ tarafından kamuyla paylaşılan destekler, duyurulan kampanyalar araştırıldı ve bakanların son 10 yıldaki söylem vaatleri değerlendirildi.
İPA’nın “’Her Yıl 200-250 Bin Konut’: Kentsel Dönüşüm Vaat Analizi” raporunda yer verilen bilgilere göre TOKİ, 1984 yılında konut ihtiyacının karşılanması için kurulan bir konut ve yeni yerleşme planlaması kurumu olarak ortaya çıktı. TOKİ geliştirdiği bu modeller ile 1984- 2001 yılları arasında 43 bin 145 konutun yapımını tamamladı. 1984-1999 arasında TOKİ’nin Türkiye’deki toplam üretilen konutlardaki payı yüzde 25 – yüzde 30 oldu. TOKİ 2003’te Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na, 2004’te Başbakanlığa, 2018’de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlandı. İPA’nın raporunda TOKİ için “2002 yılı sonrasında konut üretiminin kamusal aktörü olan TOKİ’nin organizasyonel yapısı bu yıldan sonra değişti. TOKİ bu süreçte gayrimenkul sektörünün temel düzenleyicisi haline geldi, iştirakleri vasıtasıyla kurduğu ortaklıklar sayesinde kamu arazileri üzerinde orta ve üst sınıfa konut üreterek kâr eden özel sektör aktörü olarak öne çıktı” görüşlerine yer verildi.
“YÜZDE 2’Sİ FAYDALANDI”
İPA’nın raporuna göre Son 20 yıllık dönemde TOKİ tarafından İstanbul’da 98 bin 846 konut üretildi. TOKİ’nin İstanbul’da gerçekleştirdiği toplam konut projeleri değerlendirildiğinde konut sayısının 60 bin 632; devam eden konut sayısının ise 38 bin 214 olduğu görülüyor. 14 bin 980 proje, kentsel dönüşüm amacı dışında üretilen üst segment konut olarak öne çıkıyor.Hanehalkı sayısı 3,18 kişi üzerinden hesaplandığında, İstanbul nüfusunun yalnızca yüzde 2’sinin TOKİ projelerinden faydalanabildi.
“9 KATI MAĞDUR YARATILDI”
“TOKİ, bağlı iştirakleri eliyle kurduğu ortaklıklar ile birlikte kamu gücünün avantajından yararlanarak yüksek rantlı bölgelerde orta ve üst sınıfa konut üreten bir özel sektör aktörü gibi çalışmıştır” görüşlerinin yer verildiği raporda, şu değerlendirmeler yapıldı: “Geniş imkanlara sahip TOKİ, İstanbul’da 2018-2023 yılları arasında ortalama 3 bin konut tamamlayabildi. Son 20 yılda ülke genelinde Emlak Konut GYO tarafından 90 bini aşkın konut inşa edilmiştir, bu konutların yüzde 69’u lüks konuttur. Kentsel dönüşüm ve gelişim projelerinde yer alan konutlar TOKİ tarafından üretilen konutların yalnızca yüzde 15,2’sini oluşturmaktadır. TOKİ, Sosyal Konut Hamlesi aracılığıyla 2 sene içerisinde İstanbul’da son 20 yılda üretilen konut sayısı kadar konut üreteceğini taahhüt etmektedir. 2019-2023 yılları arasında inşaatı başlamış ve devam eden proje sayısı 25 bin 490’dır. Ancak bunların yalnızca yüzde 10’u tamamlanmış, 2 bin 539 konut hak sahiplerine teslim edilmiştir. TOKİ ürettiği konutun 9 katı ‘TOKİ mağduru’ üretmiştir. 2000-2019 yılları arasında kamu arazilerinin imara açılması sonucu 130 yüksek rantlı proje ile yalnızca imtiyazlı şirketlerin faydalanabildiği 85 milyar dolarlık rant yaratılmıştır. Bu rant İstanbul’u dört kere depreme hazırlayacak büyüklüktedir.”
60 YIL GEREKİYOR
Raporda, 23 Aralık 2023 tarihinde açıklanan Yarısı Bizden Kampanyası ile 350 bin konutun dönüşümünün hedeflendiği ve 5 yılda 1,5 milyon riskli bağımsız bölümün dönüştürüleceği hatırlatılırken, artan konut maliyetleri ve yüksek enflasyon nedeniyle bunun gerçekçi olmadığı vurgulandı. TOKİ’nin resmi verilerine göre 2002 yılından beri İstanbul’da toplam konut projesi sayısı 98 bin 846. Bu projelerin 60 bin 632’si tamamlandı, 38 bin 214’ü devam ediyor. Rapora göre Yarısı Bizden kampanyası kapsamında 400 bin yeni konutun üretilebilmesi için 60 yıl gerekiyor.TOKİ, önümüzdeki 5 yılda İstanbul’da 1,5 milyon, deprem illerinde ise 500 bin olmak üzere toplam 2 milyon konut üreteceğini ifade etse de İPA’nın raporunda “Yaklaşık 20 yılda 1 milyon konut üretemediği görülen TOKİ’nin 5 yılda 2 milyon konut üreteceği söylemi gerçekçi görülmemektedir” denildi.