Aşırı sıcaklar İstanbul’da ölüm riskini %20’ye kadar artırıyor, en çok da Kadıköy gibi yaşlıların olduğu ilçeler riskli... Uzmanlar ani yükselen sıcaklıklara karşı tedbirli olmanın önemine işaret ederek, İstanbul’da halka açık ve ücretsiz klimalı serinleme merkezleri kurulmasını öneriyor

07 Ağustos 2025 - 12:35

A ⁺ A^- Yazdır

İklim değişikliği nedeniyle günümüzde daha sık ve şiddetli gözlenen sıcak hava dalgaları, halk sağlığını tehdit eden önemli bir meteorolojik afet. Aşırı sıcakların halk sağlığı üzerindeki etkileri ise bölgesel iklim koşulları, kentleşme yoğunluğu ve demografik yapı gibi faktörlere bağlı olarak değişebiliyor. 

“Çevre, kalkınma ve sağlık: İstanbul'daki alt popülasyonların aşırı sıcaklıklara karşı kırılganlığı” başlıklı yeni bir araştırma, sıcak hava dalgalarının İstanbul’daki sağlık etkilerini inceliyor. Makaleyi Merve Yılmaz, Hazal Cansu Çulpan, Günay Can, Hüseyin Toros ve Mete Tayanç olmak üzere beş akademisyen kaleme aldı. Ölüm risklerinin kentleşmeye bağlı olarak ne şekilde değiştiğini araştıran çalışma, kentleşme yoğunluğunun düşük olduğu bölgelerde ölüm riskinin daha fazla arttığını gösteriyor. Adalar, Beykoz, Sarıyer ve Tuzla gibi kentleşmenin daha az yoğun olduğu ilçelerde sıcak hava dalgaları, ölüm riskini yüzde 18-19,5 oranında artırıyor. Çalışmaya göre bu oran, kentleşmenin ‘‘çok yoğun’’ olduğu Beyoğlu, Kadıköy,  Bayrampaşa gibi merkez ilçelerde yaklaşık yüzde 16 seviyesindeyken, kentleşmenin ‘‘yoğun’’ olduğu Başakşehir, Maltepe ve Kartal gibi ilçelerde ise yüzde 8,5 seviyesinde. 

Çevre Mühendisi Dr. Merve Yılmaz, “Kentleşmenin daha az olduğu ilçelerdeki sıcak hava dalgalarının daha şiddetli olması, nüfusun daha yaşlı ve aşırı sıcaklıklara adaptasyonunun daha düşük olması, bu farkın olası sebepleri arasında yer alıyor. Çalışma ayrıca, ölüm risklerinin bazı kırılgan gruplar için kayda değer ölçüde daha fazla arttığını ortaya koyuyor. Serebrovasküler rahatsızlıkları bulunanların ölüm riski yüzde 53,4’lük artış gösteriyor.” bilgisini verdi.

65 YAŞ ÜSTÜNÜN RİSKİ YÜKSEK

Yaş, cinsiyet ve ölüm sebebine dayalı alt nüfus grubu analizlerine göre yaşlılar ve kadınların yanı sıra solunum ve serebrovasküler rahatsızlıklara sahip kişiler, sıcaklık artışlarına karşı daha hassas gruplar olarak öne çıkıyor. Bu nedenle, İstanbul’da sıcak hava dalgalarına karşı bölgesel kırılganlığı etkileyen bir diğer faktör olarak ilçelerin demografik profili öne çıkıyor. Kentte 65 yaş üstü nüfus oranının en yüksek olduğu ilçeler Kadıköy (yüzde 17,8), Adalar (yüzde 16,8), Şile (yüzde 16,5), Beşiktaş (yüzde 14,1), Bakırköy (yüzde 13,5), Çatalca (yüzde 10,8), Şişli (yüzde 10) ve Fatih (yüzde 9,9) olarak sıralanıyor. Şehirde günlük maksimum sıcaklıklar, sıcak hava dalgası eşiği olarak tespit edilen 30,9°C’ye yükseldiğinde, 65 yaş üstü kişiler için ölüm oranı riski yüzde 20,9 oranında artıyor. Bu artış, 15-64 yaş aralığındaki insanlar için yüzde 8,5 seviyesinde.

KADINLARIN RİSKİ DAHA YÜKSEK

Cinsiyete dayalı analizlerde, erkeklerin günlük ortalama ölüm hızının (yani ölen erkek sayısının toplam erkek nüfusuna oranının) kadınlara kıyasla daha yüksek olmasına rağmen, bu ölümler aşırı sıcaklıklarla ilişkilendirildiğinde, kadınların daha büyük risk altında olduğu görülüyor.

Son nüfus verilerine göre İstanbul’daki yaşlı nüfusun yüzde 57’si kadın, yüzde 43’ü ise erkek. 80 yaş üstü kişilerin oranı da kadınlar arasında daha yüksek. Kadınlar ve erkekler arasındaki bu yaş dağılımı farkı, kadınların daha yüksek risk altında olmasını kısmen açıklayabiliyor. Bunun yanı sıra hormonların ve ısı stresine yanıt verme yeteneği gibi fizyolojik farklılıkların etkili olabileceği düşünülüyor.

Son olarak iç ve dış mekan aktivitelerindeki değişkenlik gibi sosyo-kültürel faktörlerin de kadınların sıcağa bağlı ölüm yükünü artırabileceği tahmin ediliyor. Kapalı ortamlarda daha fazla vakit geçirenlerin, aşırı sıcaklara uyum kabiliyetinin daha düşük olabileceği değerlendiriliyor. Türkiye’de 15 yaş üstü kadınların yalnızca yüzde 36’sının işgücüne katılması, sıcak hava olayları karşısındaki kırgınlıklarını artırıyor olabilir. TÜİK’e göre aynı oran, erkeklerde yüzde 71 seviyesinde.

 “SERİNLEME MERKEZLERİ KURULMALI”

“İstanbul, karmaşık bir iklime sahip. İlçelerinin coğrafi, meteorolojik, yerleşim ve demografik yapıları da farklı özellikler gösteriyor.” diyen Çevre Mühendisi Dr. Merve Yılmaz, şu önerilerde bulundu:

• Halk sağlığı stratejileri geliştirilmeli.

• İnsan odaklı kentsel tasarım uygulamaları yapılmalı

• İstanbul için yerel iklim eylem planları hazırlanmalı.

• Halka açık, klimalı serinleme merkezleri kurulabilir

• Bina ve konut standartlarının iyileştirilmesine yönelik düzenlemeler yapılabilir. Bina yönetmeliklerinin, evlerde daha iyi izolasyon ve havalandırma sağlayacak şekilde yenilenmesi gerekiyor. Ayrıca iç ortam sıcaklıklarını düşürebilmek için yapılarda ısı yansıtıcı malzemelerin kullanımı teşvik edilebilir.

• Sıcak hava dalgaları için erken uyarı sistemleri uygulamaya alınabilir.