Nedir bu NFT?
Son dönemde popülerliği artan ve sanatçılar ile tasarımcıların da kendilerine yer edindiği NFT, bir yatırım aracı olarak da öne çıkıyor. NTF nedir, nasıl üretilir ve kullanılır? Sanatçı ve eğitmen Bager Akbay ile konuştuk
Mike Winkelmann tarafından beş bin günden fazla sürede yapılan çizimlerden oluşturulan “Everydays: The First 5000 Days” isimli dijital sanat eseri, Londra'da bulunan Christie's Müzayede Evi'nde 69.3 milyon dolara satılarak, şimdiye kadar en yüksek fiyata satılan dijital sanat eseri olmuştu. Bu eserin satış işlemi ise son zamanlarda çokça konuşulan NFT üzerinden gerçekleşmişti. Türk dijital sanatçı Refik Anadol'un, “Machine Hallucinations” isimli NFT koleksiyonu, yine Winkelmann gibi Sotheby's tarafından düzenlenen bir açık artırmada 5,1 milyon dolara satılmıştı.
NFT nedir, NFT ile neler yapılır? İngilizce adıyla (N)on-(F)ungible (T)okens veya kısa adıyla NFT’ler “Takas Edilemez Jetonlar” olarak adlandırılabilir. NFT, bir şeyin gerçekliğinin dijital sertifikası olarak tanımlanabilir. NFT’ler, dijital sanat eserlerini ve koleksiyon ürünlerini tescil edilebilir ve satılabilir varlıklar haline getiren dijital sertifika anlamına geliyor. NFT'ler tıpkı Bitcoin ve diğer kripto para birimleri gibi, blockchain (blok zinciri) teknolojisini kullanıyor ve yapılan alışverişler bu teknoloji üzerinden kayıt altına alınıyor. NFT’ler de tıpkı sanat eserleri gibi tek ve eşsiz olma özelliğine sahip. Karşılıklı olarak birebir takas edilemedikleri gibi dünyada hiçbir NFT bir diğeri ile birebir aynı olamıyor. Burada satılan sanat eserleri, bir resim, heykel ya da mimari ürünler değil. Bu yüzden NFT'ler yani “dijital sertifikalar”, nadirliği ve sahipliği temsil ediyor. Eseri NFT olarak satın alan kişi o eserin “orijinaline” sahip olduğunu belgeleyen “dijital jetona” sahip oluyor.
Son günlerde Türkiye’de de birçok sanatçının yer aldığı ve eserlerini açık artırma yolu ile satmaya çalıştığı NFT dünyasını sanatçı ve eğitmen Bager Akbay ile konuştuk.
NFT nedir, en basit haliyle nasıl anlayabiliriz?
Diyelim ki cebimizde beş lira var, başkasıyla bu beş lirayı değiştirebiliriz ve aslında bunun hiçbir anlamı yok yani iki beş lira birbirine eşit. Ama diyelim bir adet hatıra beş liramız var ve bu özel basım, belirli bir şey için basılmış, üzerindeki tasarım daha farklı. Bu sefer o beş lira normal değerinde değil artık. Yani onu daha pahalıya satma şansımız da var. NFT aslında bu coin'lerin, yani dijital paraların özelliğini taşıyan bir şey. O hatıra parasından da 10 tane basabilirsiniz ve onlar birbirine eş olabilir. Ama bir şekilde başka bir örneği yok. Dolayısıyla hatıra parası NFT için galiba doğru bir örnek. Ama NFT'lerin bazı türleri akıllı sözleşmeler içerebiliyor. NFT'nin içinde bir kod oluyor.
Nasıl?
Örnek vereyim, hatıra parayı diyelim ben size 10 liraya sattım ve siz de gidip 100 liraya sattınız. Ben buna hiç karışamam. Ama NFT'de buna karışabiliyoruz. Diyebiliyorum ki “Sen bunu daha sonra satacaksan her satışta yüzde 10’unu bana ver.” gibi. Bir başka örnek ise “Para her satıldığında üzerindeki sayı değişsin” diyebilmek. Bu tür kodlar eklenebiliyor NFT'nin içine, dolayısıyla bir tür akıllı sözleşmeye dönüşebiliyor.
NFT nasıl alınır, bunun için gerekli şeyler nelerdir?
NFT almak için kripto cüzdanınız olacak, alınacak marketle de uyumlu olacak. NFT'yi satan kişi açık artırma yapıyorsa onun şartları farklı, normal satıyorsa direkt alabilirsiniz.
SANAT DÜNYASINI NASIL ETKİLEYECEK?
Sanat dünyası için yeni bir dönem diyebilir miyiz?
Galeriler de müzeler de sanat dünyasını etkiledi. Yarışmalar da sanat dünyasını etkiliyor. NFT de onlar gibi. Sanatın ne olduğu ve neden yapıldığıyla ilgili bir şey yapmıyor ama sanat dünyasındaki ticari kısımlar, ulaşılabilirlik, yaygınlaşması gibi noktalarda bir etkisi olacak. Zaman içinde onları daha net göreceğiz.
Satılan eserlerin yüksek fiyatlarla alıcı bulduğunu görüyoruz. Neden astronomik rakamlara satılıyor bu eserler?
Bence çok net bir sebebi yok. Çünkü aracınız yoksa bir malı daha ucuza satmanız gerekir. Sanat eseri için de aynı şey geçerli. Burada aracı yok o yüzden fiyatın artması saçma. Düşmesi lazım aslında. Sanıyorum orada kendi dinamiği oluştu. Galeriyi normalde 100 kişi ziyaret ediyor ama o galeriye bir milyon kişi giriyorsa otomatik olarak fiyatı artıyor gibi bir durum var, bu sebeple artabilir ya da promosyon içindir bu artışın sebebi. Galerilerde de şu oluyor; ya “X sanatçının eseri bir milyon liraya satıldı” gibi, ama aslında satılmamış, el değiştirmiş, bir satış yok gibi. NFT'de de bunlar çokça var. O yüzden o çok önemi olan bir tarafı değil. Sanatçının “ben eserimi bu yolla daha çok kişiye ulaştırabileceğim, aracılar olmayacak ve eserimi satabileceğim” gibi bir yerden bakması daha anlamlı geliyor bana.
“DAYANIŞMA MODELİ ÇIKABİLİR”
Sanat ve sahiplik ilişkisini nasıl etkiliyor?
Bence bu değişecek. NFT ile sanatçılar birbirinin eserini alıyor. Ben alırım yani arkadaşlarımın eserlerini. Onlara destek olmak için, hatta anonim olarak da alabilirim. Paranın aracıya gitmediğini bildiğim için daha rahat alma şansım var. Daha da keyifli dolayısıyla. Yani oturduğunda, dengelendiğinde bence koleksiyoner sayısı da artacak. O yüzden koleksiyonerliği demokratikleştireceğini söyleyebilirim NFT'nin. Bir de NFT camiasında insanlar birbirlerini desteklemek için de bunları yapıyorlar. Dolayısıyla oradan bir dayanışma modeli de çıkacaktır, çıkmaya da başladı aslında.
Anonim ve demokratik olmasını biraz daha açar mısınız?
Anonimlik şu demek: isminizi söylemeden satabilirsiniz ve alabilirsiniz. İsminiz olmak zorunda değil. Herhangi biri, copyright [telif hakkı] problemi olan bir şeyi satabilir ve alabilir, kimse kimin aldığını ve sattığını bilmeyebilir. Bunun bir değeri var mı bilmiyorum ama yapılabilir. Demokratikleşme de şu aslında, internette sayfanıza koyup “Buradan eserimi alabilirsiniz” dediğinizde eserinizi kaç kişi alabilir? Sosyal medya profilindeki bir gönderiyi beğenmekle aynı basitliğe gelebilir NFT çok kısa bir vadede. Dolayısıyla “her beğeni bir cent” denebilir ve her beğenen bir kopyasını alabilir. Bu da yaygınlaşmayı çok kolaylaştırıyor. Çünkü aslında satın almayı ve satmayı online platforma çekmiş ve aracıyı çıkarmış oluyor. Aracıyı bir siteye çeviriyor ve basitleştiriyor.
Bütün bunların sanata nasıl bir fayda sağlayacağını düşünüyorsunuz?
Bu sanatın tüketilmesiyle ilgili bir şey aslında. NFT'de olay o. Umarım uzun vadede sanatçılar daha çok ulaşılabildikleri için eserlerini daha kolay satabilirler ve en azından yaşamlarını karşılayabilirler. Ünlü olmak, çok satmak, çok zengin olmak gibi bir şey değil bu özünde. Ama sizi takip eden, Kanada'dan veya Japonya'dan birinin eserinizi alabilmesi hayatınız için çok verimli ve anlamlı olabilir. Evet, yatırım malzemesi tarafı da var ama sadece o değil, gerçekten de ikisi yan yana da durabiliyor.
“NASIL KULLANDIĞIMIZ ÖNEMLİ”
NFT üretilirken harcanan enerji ve bıraktığı karbon ayak izi, çevreye verdiği zarar nedeniyle tartışma konusu. İşin çevresel boyutunu nasıl değerlendirmek gerek?
Bazı blockchain'lerde - Etheryum ve Bitcoin vs. gibi - elektrik işlemiyle yapılıyor bütün sürecin onaylaması. O yüzden onlar da pahalı. Ama “eco-friendly [çevre dostu] NFT” diye ararsanız -Memo Akten’in çok güzel bir yazısı var bununla ilgili- “proof of stake” [hisse ispatı] dediğimiz farklı blockchain'lerde çok çok daha ucuza ve çok daha az enerji tüketimi ile yapan sistemler de var. Onları kullanabilir isteyenler. Ben zaten onların kullanılması gerektiğini düşünüyorum. Etheryum'un yeni versiyonunda da enerji tüketimi düşük olacak diyorlar ama bilmiyoruz, onları göreceğiz.
Sadece NFT için eser üreten sanatçılar var mı?
Çok fazla var. Ama onlara sanatçı demek zor işte. NFT üreten insan diyelim. Sanatçı dememiz için hayatını bununla kazanıyor olması gerekiyor. Buna doğru giden kişiler de var. Ama bu “galeri sanatçısı” demek gibi bir şey oluyor aslında. Sanatla direkt ilişkili bir şey değil, sanatı nasıl ulaştırdığı, iletişimi nereden kurduğuyla ilgili bir şey. Örneğin “Karikatürler gazetede yayınlanacakmış, o zaman herkes gazete karikatüristi mi olacak?” demeye benziyor. O da bir tür oysaki.
Teknoloji, yapısı gereği de politiktir ama bizim onu nasıl kullanacağımız da çok önemli. Teknolojideki tehdit ve fırsatlara bakalım, tehditleri tespit edip ona göre sistemleri düzeltelim ya da en azından bunları yapan kişilere bu konuda taleplerimizi belirtelim ve teknolojiyi olabildiğince daha güzel bir ortam ve topluluk yaratmak için destekleyelim derim. Yani teknoloji bizim geleceğimizin daha anlamlı olması için bir fırsat olsun. Bir yandan bunlara da bakalım, "Başımıza bir şey geliyor ve bunlara da maruz kalıyoruz" gibi bir yerden bakmayalım. Çünkü sanatçının öyle bir yere sıkışması hoş değil.