Kampüslerden meydanlara; direnişin topografyası...
İstanbul’un sokakları, meydanları, kampüsleri... 1975’ten bugüne öğrenci hareketlerinin belleği, direnişin mekânlarında yaşıyor
15-21 Mayıs arası Gençlik Haftası olarak kutlanıyor. Türkiye gündeminde bir süredir gençler var. İstanbul’da yer yer devam eden protestoların kıvılcımını ateşleyen onlar zira. Geçmişte de İstanbul, öğrenci hareketlerinin başkenti oldu hep.
Son yarım asrı içeren bu geçmişi araştıran New York City merkezli Türkiye Araştırmaları Enstitüsü (Research Institute on Turkey), iki rapor hazırladı. 12 Eylül 1980 Darbesi çalışmaları bünyesinde gerçekleştirilen hafıza çalışmasıyla, öğrenci hareketlerinin İstanbul'daki bellek mekanları araştırıldı. Raporların ilki, Feza Kürkçüoğlu’nun kaleme aldığı “Beyazıt Meydanı'ndan Taksim Meydanı'na Bellek Mekanları - Devrimci Öğrenci Hareketinin 10 Yılı (1975 - 1985)” raporu. Bu çalışmada, dönemin gençlik hareketinin, devrimci mücadelenin yanında anti-faşist direnişin kırılmasına yönelik sistemli saldırıların yoğunlaştığı bellek mekânları olarak Beyazıt-Taksim hattı odağa alınıyor. İkinci rapor ise “Kampüslerden Meydanlara Sokaklardan Kafelere 1985 - 2002 Öğrenci Hareketlerinin Bellek Mekanları” başlığını taşıyor. Sosyolog M. Hakan Koçak’ın hazırladığı bu raporda da 1985-2002 yılları arasındaki hareketlerin politik ve sosyo-kültürel mekanlarına yer veriliyor.
ÖĞRENCİLERİN ZENGİN EYLEM REPERTUVARI
“İstanbul’un bugün gaddarca diyebileceğimiz dönüşüm süreci içinde yıkılıp giden ya da varolsa da anlamlarını, bağlamlarını yitiren mekanlarının üzerinden öğrenci hareketinin izini sürdük” diyen Hakan Koçak, şu bilgileri verdi:
“12 Eylül 1980’deki ağır yıkımın ardından kampüslerde büyük özveri ve umutla yeniden oluşan devrimci öğrenci hareketi 1980’lerin ve 90’ların Türkiye’sinde, 80 öncesinde olduğu gibi yine toplumsal muhalefetin dinamik gücü oldu. İşgaller, yürüyüşler, açlık grevleri, okul terk etmeme eylemleri, korsan gösteriler, basın açıklamaları, kampüs şenlikleri, fiili mitingler vb. gibi zengin bir eylem repertuvarını kullanan öğrenci hareketi yükselişler ve düşüşler yaşayarak varlığını devam ettirdi. Her yükselişe polisiye baskıların yanı sıra faşist, gerici saldırılar da eşlik etti. Ana akım medya kriminalize etmeye çabaladı. Çoğu emekçi ailelerden gelen muhalif öğrenciler eğitim haklarını tehlikeye atarak üniversiteler değerleri, eğitim hakkını, özgür kampüsleri savundular. Öğrenci hareketinin daha önce olduğu gibi bu dönemde de merkezi olan İstanbul’da devrimci öğrencilerin eylem mekanlarının yanı sıra sosyalleştikleri, kültürel-sanatsal katılım gösterdikleri, birlikte kendi alt-kültürel topluluklarını yarattıkları ve yaşattıkları mekanların izini sürdük. Kimisi önceki dönemde de benzer bir niteliğe sahip mekanlardı. Ama genişleyen kentle, artan üniversitelerle birlikte kentin dönüşümüne paralel olarak öğrenci hareketinin bellek mekanlarının da genişlediğini, çoğaldığını gördük ve göstermeye çalıştık.”
Raporları okumak için: http://bellekmekanlari.org
KADIKÖY’ÜN DİRENİŞ GÜZERGÂHI
Günümüzde Kadıköy, gençlik ve alternatif kültürün merkezi olarak anılıyor. Peki son çeyrek yüzyılda öğrenci hareketinde nasıl bir roldeydi Kadıköy?
“Kampüslerden Meydanlara Sokaklardan Kafelere 1985 - 2002 Öğrenci Hareketlerinin Bellek Mekanları” raporunda, Kadıköy’e de yer veriliyor. Buna göre; ilçenin en önemli noktaları, öğrenci hareketlerinin merkezlerindendi. Bu bölgede gerçekleştirilen eylemler, toplumsal değişim ve öğrenci hareketleri açısından önemli bir rol oynuyordu. Raporun ilgili bölümünden satırbaşları şöyle:
1-Söğütlüçeşme Kadıköy Belediyesi - Boğa, Altıyol, İskele hattı: Kadıköy 1990’lı yılların ortalarından itibaren toplumsal muhalefetin eylem alanlarından biri haline gelmeye başlar. Daha önceleri Şişli, Çağlayan bölgesinde gerçekleşen 1 Mayıs mitingi ilk kez 1995’te Kadıköy’e taşınır. Kentin merkezi bir noktasında daha görünür olmak, kitlelerle buluşmak hedeflenmektedir. Bu yıllarda aynı zamanda toplumsal muhalefet bir yükseliş dalgası yaşamaktadır. 1995’te Gazi Katliamı sonrası gerçekleşen kitlesel yürüyüşlerden biri de Kadıköy’de olur. Olağanüstü kitlesellikteki 1996 1 Mayıs Mitingi ise yürüyüş başladığında göstericilere açılan ateş ve ardından gelen polis saldırısı ile çıkan çatışmalarla kana bulanır ve 3 işçinin yaşamını yitirdiği bir katliama dönüşür. 26 Mart 1996 tarihinde Öğrenci Koordinasyonu’nun harç zammına ve eğitimin özelleştirilmesine karşı Kadıköy Belediyesi önünden İskele’ye düzenlediği yürüyüşe yaklaşık 2 bin üniversite ve lise öğrencisi katılır. Koordinasyon’un en kitlesel ve coşkulu eylemlerinden biri olan bu yürüyüşte açılan “dış güçler” pankartı o sıralarda ana akım medyada yükselen öğrenci hareketini karalamak için atılan başlıklara bir nazire niteliğindedir ve mizah içeren şenlikli muhalefet örneği olarak hafızalara kazınır.
2- BEKSAV: Atılım çevresinin Kadıköy çarşısı içinde yer alan kültür merkezidir. 1995 yılında kurulur. Film gösterimleri, kültür sanat etkinliklerinin yanı sıra devrimci öğrencilerin toplantı mekanlarından biri olur. BEKSAV, sosyalist bir perspektifle “toplum için sanat, insanlık için bilim, özgürlük için politika” sloganı etrafında faaliyet yürütmüştür. Başta müzik, tiyatro, sinema, edebiyat olmak üzere sanatın değişik alanlarında ürünler veren Vakıf ayrıca, enstrüman, dans, fotoğraf, resim gibi pek çok alanda kurslar açmıştır. 2006 yılında Kadıköy’de başka bir binaya taşınan BEKSAV, 2010’da kısa bir süre faaliyetlerini Ankara’da sürdürür. Bir süre kapalı kalan Vakıf, faaliyetlerine kaldığı yerden ve yine Kadıköy’de devam ediyor.
3- Kadıköy Hasırlar: 1990’lı yıllarda Kadıköy’deki mekanlardan bazıları dönüşerek sol kitlenin sosyalleşme mekanlarına dönüşürler. Bunlardan biri de Kadıköy Hasırlar olarak anılan yerdir. Kadıköy’de Beşiktaş İskelesi yanında ilk önce akvaryumcu olarak yapılan camekanlı dükkan dizisi zamanla etraflarında hasır tabureler dolu çay evlerine dönüşür ve solcuların uğrak yeri olur. Sol protest müziklerin çaldığı, devrimcilerin birbirleriyle buluştuğu, çay içtiği ve vakit geçirdiği, giderek daha geniş alana yayılan hasır taburelerle hemen iskelenin yakınında muhalif bir alan oluşur. 2005’te dükkanların belediye tarafından yıkılmasıyla Kadıköy Hasırlar yalnızca dönemin tanıklarının belleğinde bir mekan olarak kalır.
4- Marmara Üniversitesi Göztepe ve Haydarpaşa Kampüsleri: Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü kurulduğu günlerden itibaren hem öğretim kadrosu hem de öğrencileri arasında milliyetçi-muhafazakar bir doku baskın olmuştur. Marmara Üniversitesi’nin hem Göztepe Kampüsü hem de Haydarpaşa, Nişantaşı vb. İstanbul’un farklı semtlerinde yayılmış kampüslerinde her şeye rağmen güçlü bir anti-faşist öğrenci hareketi varolmuştur. Bir yandan okul yönetiminin bir diğer yandan da ülkücü ve siyasal İslamcı saldırılarına karşı direnç gösterirken bir yandan da özerk-demokratik üniversite, parasız eğitim mücadelesi sürdürülmüştür.
Raporda ayrıca Özgürlük ve Dayanışma Partisi – Kadıköy, Emek Partisi – Kadıköy, Cumhuriyet Halk Partisi – Kadıköy, Sosyal Demokrat Halkçı Parti – Kadıköy, Moda Çay Bahçesi, Güğüm Türkü Bar, Livane Kahvehane, Reks Sineması ve Moda Sineması da öğrenci hareketinin diğer noktaları olarak yer alıyor.
(kapak görseli: 1 Mayıs 1995/Kadıköy / Fahrettin Erdoğan arşivinden)