İşçinin alın teri, emeğin bayramı
İlk olarak 1890 yılında ABD’de, 1905 yılında ise Anadolu’da kutlanmaya başlanan 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın tarihini derledik
İlk olarak 1890 yılında ABD’de, 1905 yılında ise Anadolu’da kutlanmaya başlanan 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın tarihini derledik. Doğuşundan bugüne yasaklar ve ölümlerle geçen 1 Mayıs kutlamaları bu yıl Bakırköy’de kutlanacak
1881 yılında ABD’nin Şikago kentinde 40 bin tekstil işçisinin gerçekleştirdiği eylem kanla bastırıldı. Aynı kentte, bir fabrikada 8 saatlik işgünü için greve çıkan bin 400 işçi işten atıldı. Aynı tarihlerde greve çıkanlara ateş açıldı ve dört işçi yaşamını yitirdi. Bunun üzerine 1 Mayıs 1886’da yaklaşık 350 bin işçi greve çıktı. Hükümet ve işverenler, olaylara neden oldukları gerekçesiyle 8 işçi hakkında idam istemiyle dava açtı. Dört işçi Albert Persons, Adolph Fischer, George Engel ve August Spies, 1 Mayıs 1886 yılında idam edildi. ABD’de yaşanan bu olaylar uluslararası işçi örgütlerini harekete geçirdi. II. Enternasyonal 1889’da Paris’te düzenlediği kongrede, Amerikan işçilerinin mücadelesini desteklemek amacıyla dünya çapında gösteriler düzenledi. 1890’dan başlamak üzere 1 Mayıs’ı da, “Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü” olarak kabul etti.
TÜRKİYE’DE 1 MAYIS’LAR
Anadolu’da 1 Mayıs ilk kez Osmanlı döneminde, 1905 yılında İzmir’de kutlandı. Bunu 1909 Üsküp kutlaması izledi. İstanbul’da ilk kez 1 Mayıs kutlaması 1910’da yapıldı.
1920 1 Mayısı’nda işgal idaresinin ve Osmanlı hükümetinin yoğun baskılarına karşın 1 Mayıs İşçi Bayramı olarak kutlandı. İşçiler Haliçten başlayarak Karaköy üzerinden Beyoğlu’na kadar bir yürüyüş yaptılar ve “Bağımsız Türkiye” yazılı bir pankart taşıdılar.
TÜRKİYE’DE 1 MAYIS’LAR
Anadolu’da 1 Mayıs ilk kez Osmanlı döneminde, 1905 yılında İzmir’de kutlandı. Bunu 1909 Üsküp kutlaması izledi. İstanbul’da ilk kez 1 Mayıs kutlaması 1910’da yapıldı.
1920 1 Mayısı’nda işgal idaresinin ve Osmanlı hükümetinin yoğun baskılarına karşın 1 Mayıs İşçi Bayramı olarak kutlandı. İşçiler Haliçten başlayarak Karaköy üzerinden Beyoğlu’na kadar bir yürüyüş yaptılar ve “Bağımsız Türkiye” yazılı bir pankart taşıdılar.
CUMHURİYET SONRASI
1924 1 Mayısı’nı “İşçi Bayramı” olarak kutlayan işçilerin bu eylemi engellenmek istendi. Sekiz saatlik işgünü için bildiri dağıtan birçok işçi tutuklandı.1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu sonrasında kutlamalara izin verilmedi ve 1935 yılına kadar hemen hemen her yıl ancak gizli kutlanabildi. 1 Mayıs’ın bundan sonraki tarihi yasaklarla yazıldı.1935 yılında çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun” adıyla çıkarılan düzenleme ile “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak genel tatil günlerine dâhil edildi.
KANLI 1 MAYIS
27 Mayıs 1960’tan sonra da “yasaklar” yaşandı. En kitlesel 1 Mayıs, 1976’da kutlandı. Bu miting DİSK’in öncülüğünde Taksim Meydanı’nda yapıldı. O gün Taksim Meydanı’nı 400 bin emekçi doldurdu.1977’de Taksim Alanı’na 500 bin emekçinin akması engellenemedi. Taksim Meydanı sabahın erken saatlerinden itibaren dolmaya başladı. 1977’deki 1 Mayıs kutlaması, Cumhuriyet tarihinin en kalabalık 1 Mayıs kutlaması olarak tarihe geçti. Dönemin DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşmasının sonlarına doğru, çevredeki binalardan halkın üzerine ateş açıldı. Yaşanan paniğin ardından 37 insan yaşamını yitirdi ve 200’den fazla kişi yaralandı.
1924 1 Mayısı’nı “İşçi Bayramı” olarak kutlayan işçilerin bu eylemi engellenmek istendi. Sekiz saatlik işgünü için bildiri dağıtan birçok işçi tutuklandı.1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu sonrasında kutlamalara izin verilmedi ve 1935 yılına kadar hemen hemen her yıl ancak gizli kutlanabildi. 1 Mayıs’ın bundan sonraki tarihi yasaklarla yazıldı.1935 yılında çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun” adıyla çıkarılan düzenleme ile “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak genel tatil günlerine dâhil edildi.
KANLI 1 MAYIS
27 Mayıs 1960’tan sonra da “yasaklar” yaşandı. En kitlesel 1 Mayıs, 1976’da kutlandı. Bu miting DİSK’in öncülüğünde Taksim Meydanı’nda yapıldı. O gün Taksim Meydanı’nı 400 bin emekçi doldurdu.1977’de Taksim Alanı’na 500 bin emekçinin akması engellenemedi. Taksim Meydanı sabahın erken saatlerinden itibaren dolmaya başladı. 1977’deki 1 Mayıs kutlaması, Cumhuriyet tarihinin en kalabalık 1 Mayıs kutlaması olarak tarihe geçti. Dönemin DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşmasının sonlarına doğru, çevredeki binalardan halkın üzerine ateş açıldı. Yaşanan paniğin ardından 37 insan yaşamını yitirdi ve 200’den fazla kişi yaralandı.
DARBE SONRASI YASAKLAR
1978 yılında, önceki yıl yitirilen 37 insanın acısını içinde yaşayan yüz binler yine Taksim Alanı’ndaydı.1979 yılında Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul’da mitinge izin vermedi. 80 sonrası yasaklar zincirinde 1 Mayıs da yer alıyordu. Böylece yeni bir yasaklı dönem başladı. 1987 yılında, 7 yıllık aradan sonra sendikalar öncülüğünde bazı milletvekilleri, aydın, sanatçı ve bilim insanları ile birlikte yaklaşık bin kişilik bir grup Taksim Anıtı’na 1 Mayıs şehitlerini anmak üzere çelenk bıraktı. 1989’da ise Taksim’de bir araya gelen kitleye saldırıldı. Mehmet Akif Dalcı isimli bir işçi yaşamını yitirdi.1990’da yine Taksim’e yürümek isteyenlere izin verilmedi. Çıkan çatışmada İTÜ Öğrencisi Gülay Beceren felç oldu.
KADIKÖY’DE 3 İŞÇİ ÖLDÜ
1996’da 1980 sonrasının en kitlesel mitinglerinden biri Kadıköy’de gerçekleştirildi. Taksim Meydanı’nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy’de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarına yaklaşık 150 bin kişi katıldı. Eylemin ilk dakikalarında polisin silahsız göstericilere açtığı ateş sonucu Hasan Albayrak, Dursun Odabaşı ve Yalçın Levent yaşamını kaybetti. Üç kişinin öldürüldüğü bu olaylardan sonra Kadıköy 2005 yılına kadar 1 Mayıs kutlamalarına yasaklı kaldı. Kadıköy’deki 1996 yılından sonra ilk kutlama tam 10 yıl sonra 2006 yılında yapıldı. İşçiler üç kortej halinde Kadıköy’de buluştu. Kutlamada DİSK, KESK, Türk-İş sendikalarının yanı sıra pek çok siyasi parti ve gruplar yer aldı. Kadıköy’deki kutlamalarda, Sosyal Sigortalar Yasası, Terörle Mücadele Yasası ve nükleer santral projeleri protesto edildi.
KATLİAMIN 30. YILINDA TAKSİM
1977 yılında Taksim’de yaşanan katliamın ardından sendikalar 2007 yılında, yani katliamın 30. yılında bir kez daha 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak istedi. Ancak hükümet 1 Mayıs’ın Taksim Meydanı’nda kutlanmasına izin verilmeyeceğini açıkladı. Binlerce polis Kazancı yokuşunu çevreledi. Yapılan pazarlıklar sonrasında Valilik, yaklaşık 500 kişilik grubun Taksim Meydanı’nda 1 Mayıs açıklaması yapmasına izin verdi. İstanbul’un çeşitli sokaklarında çatışmalar yaşandı. Anadolu Ajansı, toplam 695 kişinin gözaltına alındığını açıkladı. 2009 yılına kadar Taksim kutlamalara kapatıldı. 2010 yılında 32 yıl sonra Taksim Meydanı ilk kez ‘eyleme’ açıldı. Taksim Meydanı’na üç ana yoldan çıkıldı; Gümüşsuyu, Mecidiyeköy-Şişli ve Tarlabaşı Bulvarı. Programdan önce sendikalar 1977’de meydana gelen olaylarda ölenler için Kazancı Yokuşu’na karanfil bıraktı. Büyük bir coşku ve heyecanla 200 binin üzerinde katılımcı ile görkemli bir kutlama yapıldı. 1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanması çok kısa sürdü. 2013 yılında Taksim Meydanı tekrar kutlamalara yasaklandı. Bu yılki 1 Mayıs kutlamalarının adresi ise Bakırköy olarak belirlendi. DİSK, KESK, TTB VE TMMOB bu yıl 1 Mayıs’ı Bakırköy Cumartesi Halk Pazarı Alanı’nda kutlayacaklarını açıkladı.
1978 yılında, önceki yıl yitirilen 37 insanın acısını içinde yaşayan yüz binler yine Taksim Alanı’ndaydı.1979 yılında Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul’da mitinge izin vermedi. 80 sonrası yasaklar zincirinde 1 Mayıs da yer alıyordu. Böylece yeni bir yasaklı dönem başladı. 1987 yılında, 7 yıllık aradan sonra sendikalar öncülüğünde bazı milletvekilleri, aydın, sanatçı ve bilim insanları ile birlikte yaklaşık bin kişilik bir grup Taksim Anıtı’na 1 Mayıs şehitlerini anmak üzere çelenk bıraktı. 1989’da ise Taksim’de bir araya gelen kitleye saldırıldı. Mehmet Akif Dalcı isimli bir işçi yaşamını yitirdi.1990’da yine Taksim’e yürümek isteyenlere izin verilmedi. Çıkan çatışmada İTÜ Öğrencisi Gülay Beceren felç oldu.
KADIKÖY’DE 3 İŞÇİ ÖLDÜ
1996’da 1980 sonrasının en kitlesel mitinglerinden biri Kadıköy’de gerçekleştirildi. Taksim Meydanı’nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy’de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarına yaklaşık 150 bin kişi katıldı. Eylemin ilk dakikalarında polisin silahsız göstericilere açtığı ateş sonucu Hasan Albayrak, Dursun Odabaşı ve Yalçın Levent yaşamını kaybetti. Üç kişinin öldürüldüğü bu olaylardan sonra Kadıköy 2005 yılına kadar 1 Mayıs kutlamalarına yasaklı kaldı. Kadıköy’deki 1996 yılından sonra ilk kutlama tam 10 yıl sonra 2006 yılında yapıldı. İşçiler üç kortej halinde Kadıköy’de buluştu. Kutlamada DİSK, KESK, Türk-İş sendikalarının yanı sıra pek çok siyasi parti ve gruplar yer aldı. Kadıköy’deki kutlamalarda, Sosyal Sigortalar Yasası, Terörle Mücadele Yasası ve nükleer santral projeleri protesto edildi.
KATLİAMIN 30. YILINDA TAKSİM
1977 yılında Taksim’de yaşanan katliamın ardından sendikalar 2007 yılında, yani katliamın 30. yılında bir kez daha 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak istedi. Ancak hükümet 1 Mayıs’ın Taksim Meydanı’nda kutlanmasına izin verilmeyeceğini açıkladı. Binlerce polis Kazancı yokuşunu çevreledi. Yapılan pazarlıklar sonrasında Valilik, yaklaşık 500 kişilik grubun Taksim Meydanı’nda 1 Mayıs açıklaması yapmasına izin verdi. İstanbul’un çeşitli sokaklarında çatışmalar yaşandı. Anadolu Ajansı, toplam 695 kişinin gözaltına alındığını açıkladı. 2009 yılına kadar Taksim kutlamalara kapatıldı. 2010 yılında 32 yıl sonra Taksim Meydanı ilk kez ‘eyleme’ açıldı. Taksim Meydanı’na üç ana yoldan çıkıldı; Gümüşsuyu, Mecidiyeköy-Şişli ve Tarlabaşı Bulvarı. Programdan önce sendikalar 1977’de meydana gelen olaylarda ölenler için Kazancı Yokuşu’na karanfil bıraktı. Büyük bir coşku ve heyecanla 200 binin üzerinde katılımcı ile görkemli bir kutlama yapıldı. 1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanması çok kısa sürdü. 2013 yılında Taksim Meydanı tekrar kutlamalara yasaklandı. Bu yılki 1 Mayıs kutlamalarının adresi ise Bakırköy olarak belirlendi. DİSK, KESK, TTB VE TMMOB bu yıl 1 Mayıs’ı Bakırköy Cumartesi Halk Pazarı Alanı’nda kutlayacaklarını açıkladı.