“Huzur”, “Sebat”, “Gül”, “Ihlamur”… Bu isimler altın varaklı, süslemeli, görkemli yazı karakteriyle Kadıköy’ün apartmanlarına ait. Kentsel dönüşüm kapılarını çalana kadar ihtişamlarını koruyacaklar

10 Ağustos 2017 - 14:21

A ⁺ A^- Yazdır

Yoğun bir kentsel dönüşüm sürecinden geçen Kadıköy uzun yıllardır bir değişim içinde. Bu başkalaşım kimi zaman fiziksel olsa da, kimi zaman ise kentin tarihi dokusunu ya da mazisini etkiliyor. Konakların yerine apartmanların dikilen Kadıköy’de şimdilerde daha yüksek katlı binalar yapılıyor. “Nerede o eski Kadıköy’ün konakları, köşkleri” diye hayıflanan Kadıköylüler belki de 10 yıl sonra “Nerede o canım, güzelim apartmanlar” diyecek. Geçtiğimiz günlerde gazetemize telefonla ulaşan bir okurumuz şu şikâyette bulunmuştu: “Apartmanımız kentsel dönüşüme girdi. Eski evimiz çok tatlıydı ve onu çok seviyordum. Bizim evimiz yıkıldı ama lütfen yeni yapılan apartmanlar çirkin yapılmasın.” 

Okurumuzun şikâyeti belki çok bireysel bir duyguydu. Ancak hatıralarla dolu olan bu yapıların değişime uğraması, içinde yaşayanların hüzünlenmesine neden oluyor. Bir evin, apartmanın değişmesi nasıl hüzünlü olabilir? Biz de bu sorunun peşine düştük, cevabını altın varaklarla ve yaldızlarla süslü apartman isimlerinde bulduk.

KONAKLARIN YERİNE APARTMANLAR

Yerleşim alanlarının yapılaşmaya açıldığı, kentin dokusunu oluşturan yapıların biçim olarak değiştiği Kadıköy’ün geçmişinin İstanbul’dan daha eskilere dayandığı biliniyor. Kadıköy’deki yerleşme Haydarpaşa Koyu çevresi ile Moda Burnu’nun oluşturduğu alan içinde yer alıyordu. Bostancı’ya kadar tüm semt ve mahalleleriyle Kadıköy 19. yüzyılda iskâna açıldı. Selin Biçer Arkiteara’da yayınladığı araştırma yazısında,  18. yüzyılda Türkler’in ve Rumlar’ın yaşadığı Kadıköy’de Ermeni yerleşimlerinin görülmeye başladığını, 1813 tarihli Konstantin Kaminar Haritası’na göre Kadıköy İskelesi ve çarşı çevresinde mahalleler yer alırken Moda Burnu’nun Kalamış Koyu’na bakan yamaçları ile Söğütlüçeşme ve Kızıltoprak arasının bağ ve bostanlarla kaplı olduğunu aktarıyor.

19. yüzyılın sonlarına doğru ise Moda çevresine yerleşen Gayrimüslim ve Levantenler Fenerbahçe’ye doğru geniş araziler satın alarak sayfiye amaçlı köşkler inşa ettirdiler. Göztepe, Erenköy, Bostancı çevresi dönemin önde gelen devlet görevlilerinin geniş araziler içinde köşkler yaptırdıkları yerlerdendi.

Cumhuriyet’in ilk yıllarından sonra 1940’larda Kadıköy’de, özellikle ahşap köşkler yıkılarak yerine betonarme villalar yapılmaya başlandı. 1950’li yıllarda ise Kadıköy çevresinde müstakil ve bahçeli yapılar inşa edildi. Kadıköy’ün şu anki yapısını oluşturan dönüşüm ise 1960’larda gerçekleşti. Kadıköy ve çevresinde yeni mahalleler kuruldu. 1965’te Kızıltoprak ve Erenköy mahalle oldu. Ayrıca bir gecekondu yerleşimi olan Fikirtepe ayrı bir mahalle olarak Kızıltoprak’tan ayrıldı.

ALTIN VARAKLI İSİMLER

“1965 Kat Mülkiyeti Kanunu” ile az yoğunluklu yerleşmeler yerini apartmanlara bırakmaya başladı. Kadıköy’de yapılaşmanın hız kazandığı ve konaklarla köşklerin yerine modern apartmanların yapıldığı tarih ise 1970’li yılların başlarına denk geliyor. Anadolu’dan İstanbul’a yoğun göçün başladığı bu yıllarda aile apartmanları yapılmaya başlandı. Bu apartmanlara ise mutlaka bir isim verildi. Bu apartmanlara genelde ya ailenin soyadı, ya apartmanı yapan kişinin adı ya da daha çok iyi ve mutlu şeyleri hatırlatan “lale, huzur, gül” gibi isimler verildi.

USTA İŞİ ESERLER

Ancak apartmanlara isim verilmesi çok da basit değildi. Apartman kapılarının üst camına yazılan isimler değişik fontlar ile yazıldı. Büyük bir özen ile yapılan bu işin hünerleri ustaların elinden çıktığı biliniyor. Tamamen el becerileri ile yazıları yazan ustaları şu an bulmak mümkün değil. Kadıköy’de bir araştırma yapmamıza rağmen bu işi yapan bir ustaya rastlayamadık. Kendilerine has yazı tasarımlarıyla apartmanlara ruh veren, ya da onları yaşayan bir şey haline getiren ustalar altın varak ya da yaldızlarla süslemiş.

Kentsel dönüşümle beraber isimleri olan bu apartmanların yerine yeni binalar dikiliyor. Adı ve ruhu olan bu yapıların adları da değişiyor. 1960’li yıllarda 80’li yıllara kadar çok yaygın bir şekilde yapıldığı bilinen bu iş ise şimdi yapılmıyor. Her ustanın farklı bir yazı karakteri ile icra ettiği bu eserlerin bir kataloğu ya da envanteri mevcut değil. Antikacılığın çok yaygın olduğu Kadıköy’de bile apartman isimleri ile ilgili bir koleksiyona rastlayamadık.

HER BİRİ AYRI FONT

Ancak bir nevi koleksiyonculuk ya da arşivleme diyebileceğimiz bu işi internet ortamında yapan bir sosyal medya hesabı var. “Apartman fontları” adlı hesaptan instagramda paylaşımlar yapılıyor. Türkiye’nin farklı şehirlerindeki apartmanların isimlerini takipçileriyle paylaşan hesabın çıkış noktası ise Kadıköy. Şu ana kadar bine yakın fotoğrafın yayınlandığı hesabın ilk görselini ise Rasimpaşa’daki “Can’ım Apartman’ı” oluşturuyor.